Vải là một loại hoa quả được nhiều người ưa chuộng. Cùi vải chứa rất nhiều các thành phần hóa học có lợi cho sức khỏe con người như các loại đường glucose, sacharose… protein, chất béo, acid citric, ascorbic, nicotic, ribofl avin, caroten và các nguyên tố vi lượng Ca, P, Fe….

Ngoài ra thì vỏ quả vải cũng chứa rất nhiều chất như  cyanidin diglycosid, anthoxanthin. Hạt vải chứa tanin, flavonoid, saponosid, α – methylen cyclopropyl glycin. Vải ngoài việc dùng làm thực phẩm ra thì trong Đông y còn sử dụng cùi vải (long vải), hạt vải (lệ chi hạch) để làm các vị thuốc. Vải có thể dùng làm thuốc từ vải tươi hoặc vải khô, thường thì người ta dùng cách sấy khô để bảo quản được lâu hơn. Sau đây bài viết xin chia sẽ một số bài thuốc được làm quả vải.

Theo YHCT, long vải có vị ngọt, chua, tính ấm, quy các kinh tỳ, can có tác dụng bổ huyết, ích khí, sinh tân dịch, chỉ khát, có thể dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc bổ huyết khác, như đương quy, bạch thược, thục địa… Trong các trường hợp cơ thể suy nhược, da xanh xao, gầy còm hoặc các trườnghợp mới ốm dậy, người mệt mỏi. Còn có tác dụng tiêu thũng, trị mụn nhọt, làm cho sởi đậu dễ mọc. Hạt vải có vị hơi đắng, chát, hơi ngọt, tính ấm, quy các kinh can, thận, có tác dụng ôn trung, hành khí, chỉ thống, tán kết. Được dùng trong các trường hợp đau dạ dày, sán thống, sán khí, nôn lợm.

Theo kinh nghiệm thì để lấy được long vải khô người ta thường dùng những quả vải tươi chín sau đó đem sấy trên lò than, đến khi quả khô đều, cùi vải tách ra khỏi vỏ, khi lắc có tiếng kêu lóc cóc thì bóc lấy cùi. Long vải có màu hơi xám và có vị ngọt đậm. Chúng ta có thể bảo quản vào hộp kín để dùng dần

Cách chế biến hạt vải (lệ chi hạch) để dùng đó là dùng hạt vải rửa sạch, cắt bỏ phần rốn hạt, cạo bỏ lớp vỏ cứng bên ngoài sau đó thái dọc củ thành những lát mỏng 3-5mm, đem sấy khô, cất dùng dần.

Một số bài thuốc từ vải:

• Chữa đau bụng, buồn nôn: để chữa chứng đau bụng, buồn nôn trong Đông y có lưu truyền bài thuốc từ hạt vải như sau: đem hạt vải nướng chín, sau đó bóc vỏ ngoài ăn ngày 2 lần mỗi lần khoảng 6-8g.
• Đau dạ dày: dùng hạt vải đã được chế biến sây khô như trên khoảng 3g cũng với 2g mộc hương tán bột mịn sau đó hòa với nước ấm để uống. Bệnh nhân nên uống ngày 2-3 lần.
• Đau bụng kinh hoặc đau bụng sau sinh: Bài thuốc này thực sự là cứu cánh cho chị em vào những ngày bức bối. Với 20g hạt vải đốt cho cháy cùng với 40g hương phụ tán bột mịn, sau đó uống với nước muối loãng hoặc nước cơm (ngày 6-8 g) là đã có thể giúp chị em cảm thấy dễ chịu và thoải mái hơn trong những ngày ấy.
• Sán khí ở nam giới: Bài thuốc này dùng trong trường hợp nam giới bị thoái vị bẹn hoặc viêm đau tinh hoàn. Các quý ông nên kiên trì và chịu khó dùng thang thuốc này sẽ khỏi. Hạt vải chế biến như trên, sao vàng, tiêu hồi (sao qua), quất hạch (hạt quýt) sao vàng. Cả 3 vị đồng lượng, tán bột mịn, uống với nước ấm, ngày 2-3 lần, mỗi lần 6-8g. Trẻ em theo tuổi giảm liều. Cũng có thể chỉ dùng riêng hạt vải đốt thành than, hòa vào rượu uống, với liều 4-6g. Hoặc lấy hạt vải đã chế biến theo cách trên, trần bì, đồng lượng 10g, sao vàng, lưu huỳnh 3g. Dùng dưới dạng bột mịn. Chia 2 lần uống trong ngày.
• Tiêu chảy do tỳ hư: tiêu chảy có thể do nhiều nguyên nhân gây ra như do tỳ hư, ăn phải thức ăn hỏng, ăn thức lạ… Mỗi nguyên nhân thì trong Đông y đều có lưu truyền những bài thuốc riêng để trị chứng bệnh này. Đối với bài thuốc từ quả vải thì được Đông y dùng để chữa tiêu chảy do tỳ hư. Dùng 7 quả vải, 5 quả đại táo sau đó cho vào nồi sắc uống nhiều lần trong ngày.
• Trị nấc: Nấc tuy không nguy hiểm nhưng lại mang lại nhiều phiền toái và cảm giác khó chịu cho chúng ta. Để trị nấc Đông y có bài thuốc từ quả vải như sau: dùng 7 quả vải sắc cũng với 6g gừng tươi và 4g đường đỏ, uống trong ngày sẽ khỏi
• Răng sưng đau: quả vải xanh, thêm ít muối ăn hoặc đốt tồn tính, tán mịn, xát vào chân răng. Ngoài ra trong Đông y có bài thuốc từ hoa, vỏ thân, vỏ rế vải sắc lấy nước dùng làm nước súc miệng để chữa viêm họng, đau răng rất tốt.